X
Card image cap

Khám phá tranh Kim Hoàng - Loại tranh dân gian ít người biết

Hoàng Thu Phương 2019-11-06

Nhắc đến làng tranh dân gian Việt Nam, ít ai biết rằng trong đó có tranh Kim Hoàng. Khác với tranh Đông Hồ và tranh Hàng Trống, tranh dân gian Kim Hoàng được các nghệ nhân in trên nền giấy đỏ, giấy hồng điều hoặc giấy vàng tàu và tạo những nét màu chấm phá tự nhiên với nét riêng rất độc đáo.

 

Tranh dân gian Kim Hoàng

Tranh dân gian Kim Hoàng

Đọc thêm;

I. Câu chuyện lịch sử của làng tranh dân gian Kim Hoàng

Nhắc đến làng tranh dân gian Việt Nam, người ta hay nhắc đến tranh Đông Hồ (Bắc Ninh) hay tranh Hàng Trống (Hà Nội), nhưng ít ai biết được rằng còn có sự tồn tại của tranh Kim Hoàng (Hoài Đức - Hà Nội). Chơi tranh dân gian Kim Hoàng được xem là một trong những văn hóa,  phong tục đẹp của người Việt, nó không chỉ riêng những ngày lễ Tết mà kể cả những ngày bình thường cũng rất được ưa chuộng.

Tranh gà Kim Hoàng

Tranh gà Kim Hoàng

Qua bao nhiêu thời gian, tranh Kim Hoàng gần như bị quên lãng và chỉ còn được lưu lại trong trong các cuốn sách cổ của các nhà sưu tầm.

Anh Đào Đình Trung, một trong những người nghệ nhân tranh Kim Hoàng, cũng là người đầu tiên đặt nền móng phục dựng lại tranh Kim Hoàng đã có nhiều chia sẻ. Dòng tranh dân gian Kim Hoàng của làng anh đã thất truyền từ rất lâu rồi, khoảng những năm 1945 khi làng Kim Hoàng bị lũ lụt, vỡ đê Liên Mạc và tranh dân gian này cũng đã bị lũ cuốn trôi hết bản khuôn. Trong 3 năm qua, anh và mọi người đã có những bước đầu để có thể khôi phục lại dòng tranh này. Từ các bức tranh cổ của một nhà sưu tập từ Pháp thì họ đã có ý tưởng khôi phục dòng tranh, không có quá nhiều khác biệt so với những mẫu dân gian cổ từ xa xưa.

Nghệ nhân Đào Đình Trung khôi phục dòng tranh dân gian Kim Hoàng

Nghệ nhân Đào Đình Trung khôi phục dòng tranh dân gian Kim Hoàng

Khác với tranh Đông Hồ và Hàng Trống được in trên giấy trắng mộc hoặc giấy trắng điệp thì tranh Kim Hoàng lại được in trên nền màu giấy đỏ, đấy cũng là điểm nổi bật nhất của tranh Kim Hoàng so với các loại tranh dân gian khác.  

Tranh Kim Hoàng lại được in trên nền màu giấy đỏ nổi bật

Tranh Kim Hoàng lại được in trên nền màu giấy đỏ nổi bật

Tranh dân gian Kim Hoàng đặc trưng hơn các dòng tranh khác là được làm trên nền giấy đỏ. Giấy để sử dụng làm tranh Kim Hoàng gồm 3 màu chủ yếu: đỏ cờ, đỏ hồng điều và màu cam. Trên nền giấy đỏ cổ truyền, những người nghệ nhân đã tạo ra những bức tranh đẹp với mẫu gà, mẫu lợn, tranh đồng quê mang nét đơn sơ, mộc mạc nhưng lại rất có chiều sâu.

Đặc biệt, mẫu tranh Nghệ đã được tạo ra và được mọi người xem như một linh vật mang ý nghĩa tâm linh, đậm chất tranh Kim Hoàng.

II. Những đặc điểm của tranh Kim Hoàng

1. Về chủ đề

Chủ đề của dòng tranh này hầu như đều là những hình ảnh quen thuộc, gần gũi với đời sống của nông thôn như tranh gà, tranh lợn, tranh cuộc sống đồng quê, tranh ông Công ông Táo... Các chủ đề của tranh Kim Hoàng vô cùng đa dạng, đáp ứng được về cả tranh Tết lẫn tranh thờ cho người mua, mang lại bình yên ấm no cho mọi nhà.

Tranh gà Kim Hoàng đẹp mắt

Tranh gà Kim Hoàng đẹp mắt

2. Về giấy làm tranh

Khác với tranh Đông Hồ và Hàng Trống được in trên giấy trắng mộc hoặc giấy trắng điệp thì tranh Kim Hoàng lại được in trên nền màu giấy đỏ, đấy cũng là điểm nổi bật nhất của tranh Kim Hoàng so với các loại tranh dân gian khác. Đấy cũng là lý do mà tranh Kim Hoàng còn được gọi là tranh đỏ.

Giấy làm tranh Kim Hoàng

Giấy làm tranh Kim Hoàng

Vì giấy đỏ là điểm đặc biệt nổi bật nhất của tranh Kim Hoàng, nên việc chọn giấy để tạo nên những bức tranh Kim Hoàng thôi cũng đã tốn rất nhiều thời gian và công sức.

3. Về nét khắc ván in

So với tranh Đông Hồ thì những nét khắc ván in của tranh Kim Hoàng rất tinh tế và thanh nhã hơn, mang lại tính hình tượng hóa và cách điệu nhiều hơn mặc dù có cùng một chủ đề.

Tranh lợn Kim Hoàng với nét vẽ cách điệu

Tranh lợn Kim Hoàng với nét vẽ cách điệu

4. Về kỹ thuật in

Khác với tranh Đông Hồ được tạo ra từ việc in ván đen và in ván màu, tranh Hàng Trống chỉ in các nét đen rồi tô màu, thì tranh Kim Hoàng lại được các  nghệ nhân đặt tấm giấy lên trên bề mặt ván in để lấy những đường nét, rồi mới dùng bút màu để tô điểm, chấm phá theo cảm hứng riêng, sau đó tấm tranh được đặt xuống và in thêm một lần nữa.

Dùng bút màu để tô điểm, chấm phá theo cảm hứng riêng

Dùng bút màu để tô điểm, chấm phá theo cảm hứng riêng

5. Về màu sắc

Màu sắc của tranh Kim Hoàng rất tươi tắn và ấn tượng, qua thời gian vẫn giữ được lâu bền như ban đầu bởi không chỉ được in trên nền đỏ, tranh Kim Hoàng được các nghệ nhân dùng mực tàu và các loại màu sắc có nguồn gốc tự nhiên, được trộn với keo da trâu để tạo màu chấm phá.

Tranh Kim Hoàng ngày tết tươi tắn

Tranh Kim Hoàng ngày tết tươi tắn

6. Về kỹ thuật tô màu

Dùng màu thật đậm đặc, khỏe khoắn, các nghệ nhân đưa những nét bút mạnh mẽ và phóng khoáng, để điểm tô màu lên bức tranh Kim Hoàng.

III. Con đường phục dựng và nỗ lực gìn giữ tranh Kim Hoàng

8/2016, tại “Triển lãm 12 dòng tranh dân gian tiêu biểu Việt Nam” ở Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, lần đầu tiên sau gần một thế kỷ, người dân Thủ đô và cả nước lại được chiêm ngưỡng làng tranh dân gian Việt Nam. Trong đó, tranh Kim Hoàng gây được ấn tượng rất mạnh bởi sự độc đáo, mới lạ mà nó đem lại khác với tất cả các dòng tranh khác.

Việc phục chế các bản khắc gỗ của tranh Kim Hoàng phải đòi hỏi rất nhiều sự kỳ công, nhóm nghiên cứu khôi phục dòng tranh này đã phải nhờ trên 30 nghệ nhân đến từ các làng tranh dân gian truyền thống nổi tiếng để thực hiện, nhưng chỉ dựa trên một số hình ảnh được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng

Khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng

Hiện nay, dự án khôi phục dòng tranh dân gian Kim Hoàng mới được khoảng 20 mẫu, và chỉ chiếm khoảng 5% trong tổng số những mẫu tranh dân gian Kim Hoàng. Nhà sưu tập Nguyễn Thị Thu Hòa đã nói, việc dùng màu tự nhiên pha chế để lâu càng lâu thì màu càng trong, nhưng sau nhiều thử nghiệm cho đến nay thì khi lên tranh thì màu vẫn bị xỉn. Dùng màu khoáng tự nhiên thì tranh rực rỡ, nhưng không đúng chất của dòng tranh dân gian. Do đó, việc lựa chọn màu cũng vô cùng khó khăn, hiện tại, nhóm đang làm tranh bằng màu lai tự nhiên.

Anh Đào Đình Trung phục hồi bản khắc gỗ của tranh dân gian Kim Hoàng

Anh Đào Đình Trung phục hồi bản khắc gỗ của tranh dân gian Kim Hoàng

Tranh Kim Hoàng hiện chỉ có một người kế thừa duy nhất là anh Đào Đình Trung (sinh năm 1980), một người con của làng Kim Hoàng được nhà sưu tập Nguyễn Thị Thu Hòa dìu dắt, hướng dẫn.

Hiện nay, trung tâm phục dựng tranh Kim Hoàng nằm trong khuôn viên  rộng chừng 1.500m2 của Nhà truyền thống của xã Vân Canh, để nhóm nghiên cứu triển khai dự án phục dựng tranh Kim Hoàng.

Để bảo tồn và phát huy giá trị dòng tranh dân gian Kim Hoàng thì UBND huyện Hoài Đức đã có văn bản đề nghị Sở Công Thương Hà Nội hỗ trợ kinh phí phục dựng và có định hướng đầu tư, phát triển Kim Hoàng trở thành làng nghề gắn với du lịch.

Tranh Kim Hoàng tại hội báo toàn quốc 2018

Tranh Kim Hoàng tại hội báo toàn quốc 2018

Nếu không có sự quan tâm của các nhà nghiên cứu và sự chung tay của cộng đồng, thì dòng tranh dân gian Kim Hoàng nói riêng và các dòng tranh dân gian của Việt Nam nói chung sẽ biến mất hoàn toàn. Sự biến mất đó sẽ là một mất mát lớn đối với kho tàng văn hóa nghệ thuật dân gian đa dạng, một di sản quý giá, giàu bản sắc của Việt Nam.

IV. Tranh lợn Kim Hoàng và Tranh lợn Đông Hồ

1. Tranh lợn Kim Hoàng

Tranh Kim Hoàng là sự kết hợp khéo léo giữa những mảng màu, các nét vẽ đen, trắng trên nền giấy điều đỏ. Tranh lợn Kim Hoàng có một nét đẹp riêng, mang tính tượng trưng, biểu tượng cao.

Đặc biệt, con lợn trong tranh Kim Hoàng mang tính phóng túng và tự nhiên hơn so với lợn trong tranh Đông Hồ.

Tranh lợn Kim Hoàng

Tranh lợn Kim Hoàng

Với nét vẽ phóng khoáng, mạnh mẽ từ bàn tay của nghệ nhân, hình tượng con lợn được cách điệu nhiều hơn, cái mũi biến mất, thay vào đó là một họa tiết mang hình dáng như mây trong vốn cổ. Cái tai thì ấn tượng bởi họa tiết xoắn ốc với các nét phẩy bút song song hướng về phía sau vô cùng ấn tượng.

Tranh Kim Hoàng được in nét đen lên giấy hồng điều bằng một màu đen nhạt  với nét vẽ tay phóng khoáng, và được các nghệ nhân dậm màu đặc (màu tranh Kim Hoàng là các loại màu tự nhiên được trộn với keo da trâu).

Thông thường, những nghệ nhân làm tranh sẽ in lại để các đường nét sắc sảo và không lộ màu đen sau khi tô màu.

Vẽ tranh lợn Kim Hoàng

Vẽ tranh lợn Kim Hoàng

Dòng tranh Kim Hoàng khác với những  dòng tranh dân gian khác bởi ở chỗ họ kết hợp giữa in, tô màu và vẽ, giúp cho tranh Kim Hoàng uyển chuyển về đường nét và phong phú hơn.

2. Tranh lợn Đông Hồ

Tranh lợn Đông Hồ đã trở nên cực kỳ nổi tiếng, bởi vậy nên khi nhắc đến tranh lợn, người ta liên tưởng ngay đến tranh lợn Đông Hồ. Con lợn được tạo ra trong tranh Đông Hồ được tạo hình rất đẹp, với tai lợn ấn tượng bởi họa tiết xoắn ốc vô cùng đặc biệt, bắt mắt, tượng trưng cho sự ấm no, sung túc.

Tranh lợn Đông Hồ

Tranh lợn Đông Hồ

Hình các con lợn trong bức tranh Đông Hồ mang những đường nét chắc khỏe nhưng lại vô cùng mềm mại, có xoáy âm dương ấn tượng được trang trí trên mình thể hiện lên sự sinh sôi, phát triển. Tranh lợn Đông Hồ được in bằng nhiều bản ván, mỗi ván lại có một màu sắc khác nhau, rất đẹp và gần gũi.

Ở trên là những chia sẻ và tìm hiểu của chúng tôi về tranh Kim Hoàng, hy vọng có thể giúp các bạn hiểu biết hơn về tranh Kim Hoàng và tìm mua để trang trí thật ấn tượng cho ngôi nhà của mình những ngày Tết này nhé.